Zakazy posiadania publikacji i wykonywania wspomnianych utworów nasiliły się po upadku powstania listopadowego; pomimo to Śpiewy historyczne stanowiły podstawę repertuaru ówczesnych Polaków. Wśród pieśni ze Śpiewów historycznych znajdują się m. in.: Bogurodzica – Anonim. Piast – muzyka Franciszek Lessel
Jesteś w:Ostatni dzwonek -> Syzyfowe prace Rusyfikacja występowała na ziemiach polskich po upadku powstania listopadowego, a nasiliła się po klęsce 1964 roku. Termin ten oznacza proces celowego narzucania przez państwo rosyjskie jego języka, obyczajów, kultury i wzorców w sztuce, mający na celu wynarodowienie. Aby osiągnąć to zamierzenie, stosowano patriarchat moskiewski, propagowano prawosławie wśród wyznawców innych religii (szczególnie unitów). Początkiem rusyfikacji były represje po powstaniu listopadowym. Wówczas car Mikołaj I zlikwidował Konstytucję Królestwa i ogłosił w 1832 roku Statut Organiczny, znoszący odrębność Kongresówki. Na mocy tego postanowienia: · inkorporowano Królestwo Polskie do Imperium Rosyjskiego, · zlikwidowano sejm i wojsko, · pozostawiono Radę Stanu, Radę Administracyjną i Bank Polski, · ograniczono wolności osobiste. Statut jednak nie wszedł w życie. Zamiast tego wprowadzono w całym Królestwie stan wyjątkowy, czego przejawem może być działalność sądów wojskowych. Namiestnikiem Kongresówki został namiestnik carski, „zdobywca Warszawy” – Iwan Paskiewicz. Wprowadzono kolejne represji wobec powstańców: · aresztowania, · zsyłki w głąb Rosji, · konfiskatę majątków. Skarb polski obciążono budową twierdz Modlin i Dęblin oraz utrzymaniem 100-tysięcznej armii rosyjskiej, do której wcielano polskich żołnierzy i wysyłano poza granice Kongresówki (na przykład na Kaukaz lub stepy kazachskie). Służba w armii trwała wiele lat. Wojsko polskie odrębność odzyskało dopiero w 1856 roku. Do wojska nie szła szlachta, która w ramach „podziękowania” organizowała pobór rekruta na wsi, co miało w rezultacie doprowadzić do antagonizmów między wsią a dworem. Kolejnym przejawem rusyfikacji było wybudowanie w Warszawie Cytadeli z X Pawilonem, w której zamykano politycznych więźniów. Wprowadzono szereg represji gospodarczych, wprowadzając między innymi cła w 1831 roku na towary wwożone do Rosji, co spowodowało przeniesienie części łódzkich tkaczy w rejon Białegostoku. Rosja podporządkowała sobie administrację, Kościół i oświatę, zamykając Uniwersytet Warszawski, Towarzystwo Przyjaciół Nauk (jego zbiory wywieziono do Petersburga) czy podnosząc znacznie opłaty za szkołę. Kolejnym krokiem zaborcy było podzielenie Kongresówki w 1837 roku na wzór nazewnictwa w Imperium Rosyjskim na gubernie, w których wprowadzono rosyjski system monetarny (od 1841 roku) i kodeks karny (od 1847 roku). Wiele represji spotkało Kościół: · utrudniano kontakty biskupów z papieżem, · zamykano klasztory i szkoły kościelne, · w 1839 roku zlikwidowano Kościół unicki (greckokatolicki), siłą łącząc go z prawosławnym, · prawosławie stało się wyznaniem panującym. W myśl rozporządzenia władz rosyjskich, dzieci z rodzin mieszanych, czyli katolicko-prawosławnych, należało wychowywać w duchu tej drugiej religii. Wszystkie wymienione zmiany uległy nasileniu na terenie ziem polskich bezpośrednio włączonych do Rosji. Należy tu wymienić chociażby represje generała gubernatora Michała Murawiewa „Wieszatiela”, zamknięcie Uniwersytetu w Wilnie i Liceum Krzemienieckiego (jako karę za udział jej studentów i uczonych w powstaniu listopadowym), w zamian których założono rosyjski uniwersytet w Kijowie. Zlikwidowano całkowicie polskie teatry, czasopisma, szkoły i stowarzyszenia. Nasilenie i rozbudowa systemu represji nastąpiła po klęsce powstania styczniowego. Po roku 1964 około czterdzieści tysięcy osób aresztowano i zesłano na Syberię, mnóstwo osób wysiedlono i wywłaszczono. Powołano Komitet Urzędujący do Spraw Królestwa Polskiego sprawował naczelną władzę rosyjską w Królestwie Polskim, mając za zadanie zlikwidowanie resztek odrębności Królestwa. Jego decyzjami było między innymi:strona: 1 2 Zobacz inne artykuły:Partner serwisu: kontakt | polityka cookies
9. KRÓLESTWO POLSKIE 1815-1864. Klęska i abdykacja Napoleona w kwietniu 1814 r. przyniosły Europie upragniony pokój. Zwycięzcy – monarchowie, politycy i wodzowie udali się do Wiednia, aby tam świętować zwycięstwo i uporządkować kontynent po kilkunastoletnich wojnach. Wśród zwycięzców szczególną pozycję zajmowała Rosja
Rok 1831 stał się dla Polski symbolem największego zrywu powstańczego i największej klęski. Bohaterski zryw stał się symbolem odwiecznej walki Polaków o tożsamość narodową i samostanowienie. Historia różnie ocenia powstanie listopadowe. Do dziś historycy spierają się co do tego, czy powstanie miało szansę powodzenia. Kontrowersje budzi również data oraz sens wybuchu powstania, ponieważ jego skutki były dla Królestwa Polskiego katastrofalne, zaś sytuacja Polaków znacznie się pogorszyła. Dowiedz się gdzie i kiedy wybuchło powstanie listopadowe, jakie były jego przyczyny i skutki. Gdzie i kiedy wybuchło powstanie listopadowe Przyczyny wybuchu powstania listopadowego Jako powód wybuchu powstania listopadowego podano nieprzestrzeganie przez cara postanowień konstytucji 1815 roku, represje oraz prześladowania organizacji patriotycznych. Po wojnach napoleońskich, mapa Europy został ustalona na Kongresie Wiedeńskim, który zdecydował także o losie Księstwa Warszawskiego. Jego ziemie, będące pod kontrolą Rosji, zamieniona na Królestwo Polskie, które miało być monarchią konstytucyjną połączoną unią personalną z Rosją. Tym samym car Rosji stawał się królem Polski. Królestwo Polskie, zwane też Królestwem Kongresowym lub potocznie kongresówką, miało własny sejm, wojsko, walutę i szkoły oraz konstytucję, zaś językiem urzędowym był polski. Car nie dotrzymał obietnicy połączenie w jedno wszystkich zaborów rosyjskich. Zaczął również ograniczać swobody. Wprowadził cenzurę, zniósł wolność prasy, zawiesił wolność zgromadzeń. Jednak bezpośrednim sygnałem do wybuchu powstania były informacje o wybuchu rewolucji we Francji i Belgii oraz podejrzenia, że wojsko polskie będzie użyte do ich tłumienia. Powstańcy liczyli również na zaangażowanie cara w wojnę rosyjsko-turecką, która wybuchła w 1828 roku. Jeszcze w 1828 roku w warszawskiej szkole podchorążych zawiązał się spisek przeciwko znienawidzonemu bratu cara księciu Konstantemu. Gdy spiskowcy otrzymali informacje o wykryciu sprzysiężenia i spodziewanych aresztowaniach, dali sygnał do powstania. Gdzie i kiedy nastąpiło rozpoczęcie powstania Powstanie listopadowe wybuchło w nocy 29 listopada 1830 roku. Jak twierdzą historycy rozpoczęcie powstania było chaotycznie i nieprzygotowane. Sygnałem była mowa podporucznika Piotra Wysockiego, po której spiskowcy zebrali się w Łazienkach. Usiłowali dokonać zamachu na księcia Konstantego. Jednocześnie podburzono lud Warszawy, który zdobył Arsenał i zgromadzoną w nim broń. Data wybuchu powstania budzi ogromne kontrowersje wśród historyków. Historia usiłuje odpowiedzieć na pytanie, dlaczego dopiero w noc listopadową powstańcy zaczęli szukać przywódcy. Dlaczego rozpoczęcie powstania wywołało ogromny rozdźwięk w Warszawie, gdzie doszło do podziału na lojalistów i patriotów? Ponieważ car Mikołaj był królem Polski, generałowie wojska polskiego nie chcieli występować przeciw legalnej władzy. W rezultacie generałowie, którzy odmówili udziału w powstaniu w czasie nocy listopadowej, zostali zabici przez powstańców. Generał Józef Chłopicki, późniejszy przywódca powstania, początkowo uciekł z Warszawy. Historycy spierają się, czy generałowie wykazali się postawą wiernopoddańczą, czy też nie chcieli brać udziału w źle przygotowanym powstaniu nie mającym szans powodzenia. Przebieg i upadek powstania - daty, informacje, przywódcy, mapa Historia powstania - przywódcy, bitwy, mapa Niektórzy przywódcy powstania, jak Adam Czartoryski i Józef Chłopicki, byli zwolennikami porozumienia z Rosją i usiłowali negocjować. Niestety car zażądał bezwarunkowej kapitulacji. W tej sytuacji sejm zdetronizował cara i stworzył rząd, którego prezesem został Adam Czartoryski. Niektórzy historycy widzą przyczyny upadku powstania w tym, że jego przywódcy byli przeciwni zrywowi oraz w ich niezdecydowaniu i braku zgody. Rok 1831 stał się datą wojny polsko-rosyjskiej i upadku nadziei na niepodległość. W lutym tego roku armia rosyjska pod wodzą Iwana Dybicza wkroczyła do Królestwa Polskiego. Początkowo Polacy odnosili sukcesy. Doszło do zwycięskich potyczek w Siedlcach, pod Stoczkiem i Wawrem oraz do obrony Warszawy pod Olszynką Grochowską. Po ciężko rannym Chłopickim, dowództwo objął generał Jan Skrzynecki. Właśnie jego historia obwinia o upadek powstania spowodowany niezdecydowaniem i odwlekaniem ataku na wycieńczonego zarazą wroga. W tym czasie w wojsku rosyjskim wybuchła zaraza, w wyniku której zmarł generał Dybicz. Mimo zarazy Rosjanie pokonali powstańców pod Ostrołęką i stało się to kamieniem milowym powstania. Polacy stracili wiarę w sukces. W Warszawie doszło do zamieszek, w wyniku których wyciągnięto z więzień i powieszono zdrajców. Do Warszawy zbliżały się wojska Iwana Paskiewicza, który zastąpił Dybicza. Nie widząc możliwości obrony miasto poddało się, zaś jego przywódcy uciekli na emigrację. Gdzie i kiedy nastąpił koniec powstania listopadowego W roku 1831 siły generała Prądzyńskiego prowadziły działania partyzanckie, które były krwawo tłumione przez Rosjan. Za koniec powstania uważana jest data 21 listopada 1831 roku, kiedy to upadła twierdza Zamość. Historycy spierają się czy powstanie miało szansę powodzenia i upatrują przyczyny upadku powstania listopadowego w konfliktach między Polakami, niezdecydowaniu rządzących oraz nieudolności dowódców. Należy również wziąć pod uwagę znaczną przewagę armii rosyjskiej nad powstańcami. Powstanie nie uzyskało również żadnego wsparcia z zagranicy, gdzie powstańców uznano za wichrzycieli. Skutki powstania listopadowego Upadek powstania znacznie zmniejszył autonomię Królestwa Polskiego. Car zniósł konstytucję królestwa i zastąpił ją statutem organicznym. Zlikwidował sejm i armię, lecz zachował autonomię administracyjną. Statut gwarantował język polski w urzędach, wolność wyznania, prawo przenoszenia się i nietykalność własności oraz zachowywał władze lokalne. W praktyce w Królestwie wprowadzono stan oblężenia i władzę wojskową. Stopniowo zwiększano kompetencje namiestnika, wprowadzano rusyfikację i unifikację królestwa z Rosją. Skutki powstania odbiły się na Królestwie Polskim również gospodarczo. Na Polaków nałożono ogromną kontrybucję. Zlikwidowano szkolnictwo wyższe i obniżono poziom szkół średnich. Rusyfikacja rozpoczęła się od wprowadzenia języka rosyjskiego jako dodatkowego w szkołach średnich. Polska poniosła również ogromne straty w ludziach na skutek działań wojennych oraz epidemii cholery. Około 11 tysięcy ludzi wyjechało na emigrację, zaś wielu mężczyzn wcielono do armii rosyjskiej i wywieziono w głąb Rosji. Represje po powstaniu uderzyły głównie w ziemiaństwo, które brało udział w powstaniu. Skonfiskowano około 10 % majątków ziemskich.
W czerwcu 1860 roku odbył się pogrzeb wdowy po bohaterze Powstania Listopadowego, generale Sowińskim. Uroczystość ta zamieniła się w wielką patriotyczną demonstrację. Od tego momentu obywatele Warszawy śmielej i częściej wyrażali sprzeciw wobec zaborcy, organizując patriotyczne wiece i przemarsze.

Mikołaj I, który zasiadł na tronie carów w 1825 r. uważał, że Królestwo Polskie powinno być podległe, uległe i podporządkowane. Polscy patrioci bezpodstawnie liczyli na to, że nowy car zwróci im tzw. Ziemie Zabrane. „Obietnica ta była tylko polityczną komedią” - powiedział. - „Nigdy nie pozwolę, by choć jedna piędź ziemi rosyjskiej odłączoną od niej została”. Tymczasem w Królestwie mówiono za Towarzystwem Patriotycznym o „wskrzeszeniu Polski, jej wolności i niepodległości”. Polegano na „nieskazitelnych patriotach”, którzy nieszczęśliwie dla sprawy polskiej nie okazali się nieskazitelnymi. CZYTAJ TAKŻE: SUPER HISTORIA: Jedna Polska z trzech zaborów Młodzieńczy zapał Powstanie ruszyło 29 listopada 1830 r.. Car dowiedział się o jego wybuchu po tygodniu. Wściekł się. „Poddanie musi być bezwzględne!” - krzyczał. „Uległość lub wojna!” - powiedział rozmawiając na temat powstania z królem pruskim Wilhelmem IV, po czym dodał, że zna tylko dwa typy Polaków: tych, którzy się zbuntowali, i tych, którzy pozostali mu wierni – jednych nienawidzi a drugimi gardzi. „Kto z dwojga powinien zginąć – bo zginąć prawdopodobnie trzeba – Rosja czy Polska? Decyduj sam” – tak zakończył sprzeczkę z Wielkim Księciem Konstantym, mającym do Polaków słabość. Powstanie listopadowe wywołali młodzieńcy mający góra 23 lata. Doświadczeni politycy i żołnierze byli mu przeciwni. Wojskowi ze Szkoły Podchorążych w Warszawie, zgrupowani wokół Piotra Wysockiego tworzyli tzw. Związek Wysockiego. Z 29 na 30 listopada stawili się w oberży koło Łazienek. Pod pomnikiem Sobieskiego miało się zebrać 50 cywilów, przyszło tylko 14. Sygnałem do rozpoczęcia powstania miało być podpalenie browaru na Solcu oraz kręgielni przy Dzikiej. Podpalony browar szybko ugaszono. Cywile pod pomnikiem i podchorążowie na czele z Piotrem Wysockim, nie wiedzieli, czy na Dzikiej też się pali i czy żołnierze z regularnych polskich oddziałów ruszyli na Arsenał. Cywile poszli do cukierni napić się ponczu dla rozgrzewki, po czym dostali karabiny od Wysockiego i podchorążych. „Oddział Nabielaka” miał nimi zabić wielkiego księcia Konstantego. Atak na Belweder Członkowie Sprzysiężenia (Belwederczycy) ruszyli na Belweder - siedzibę wielkiego księcia Konstantego.„Śmierć tyranom!” - krzyczeli, podczas gdy podporucznik Wysocki wchodził do sali wykładowej Szkoły Podchorążych i dobywszy szabli krzyczał: „Polacy, godzina zemsty wybiła!” Do spisku dołączyło wielu podchorążych. 160 z nich ruszyło w miasto, by rozbrajać rosyjską kawalerię. Oddział Nabielaka przeszukiwał Belweder, podczas gdy wielki książę siedział na strychu. Krążyły potem opowieści, że przebrał się za damę dziedzińcu cywile spotkali rosyjskiego generała Gendre’a i przebili go bagnetem. Niektórzy ze spiskowców, myśląc, że właśnie zginął Konstanty, zaczęli się wycofywać. Następnie, pod osłoną mglistej nocy, połączyli się z podchorążymi prącymi na Arsenał. Na Nowym Świecie powstańcy zderzyli się ze wzgardą warszawiaków. Ponieważ nie mieli dowódcy, namawiali do stanięcia na czele powstania gen. Stanisława Potockiego – popularnego Stasia. Ten nazwał ich dziećmi i prosił, żeby rozeszli się do domów. Zmusili więc gen. Trembickiego, przełożonego Szkoły, aby do nich dołączył. Na Koziej spotkali gen. Haukego, ministra wojny Królestwa, oraz pułkownika Meciszewskiego. Kiedy i oni nazwali powstanie dziecinadą, padły strzały i Kozia spłynęła krwią generała i pułkownika. PRZCZYTAJ: SUPER HISTORIA: Jak ujarzmiano Tatry Bo się źle bawicie Powstańcy wtargnęli do Teatru Rozmaitości z okrzykiem: „Panowie! Wy tu w najlepsze się bawicie, kiedy Moskale naszych w pień wycinają!”, na co zerwał się tumult uciekających. Generał Chłopicki odmówił objęcia dowództwa powstania mówiąc, że chce mu się spać. Kiedy i generał Pac, napotkany w kawiarni Honoratka, odesłał powstańców do łóżka, dostał od nich kulę w łeb. Na Senatorskiej „przez pomyłkę” padł trupem gen. Nowicki, z kolei gen. Trembicki zginął, bo nazwał powstańców mordercami. Dobrowolnie nie przyłączył się do powstańców niemal żaden wyższy oficer. Dowódca, który miał obronić przed Rosjanami Arsenał, został przez podwładnych pobity, gdy powiedział „zostańcie w koszarach, chłopcy”. Dowódca saperów Majkowski poparł rebelię dopiero wtedy, gdy porucznik Malczewski do niego strzelił Przez całą tę noc wyżsi oficerowie starali się opanować „całą tę awanturę”. Wyzwiska, pięści lub kule: tyle osiągnęli. Staś Potocki oraz szef sztabu Siemiątkowski zginęli tej nocy z rąk podwładnych. Za to oficerowie rosyjscy zostali komfortowo aresztowani na Zamku Królewskim. Powstańcy ruszyli ku Śródmieściu, Rosjanie na Żoliborz, do koszar Aleksandryjskich, których powstańcom nie udało się zaatakować. Nad ranem o przebiegu powstania ,można było powiedzieć „remis”. „Zgubiliście Polskę, panowie” Gdy książę Lubecki przywiózł carowi Mikołajowi memoriał z żądaniami dyktatora powstania gen. Chłopickiego, car zrobił księciu karczemną awanturę, a pobieżnie przejrzawszy dokument, krzyknął: „Ten też pijany?”. Niepodległość Królestwa Polskiego potrwała do następnej jesieni. Powstanie listopadowe stało się wojną dwóch armii. Jego przywódcy – książę Adam Czartoryski, a potem dyktatorzy: generałowie Chłopicki, Skrzynecki i Krukowiecki – nie mieli jednak złudzeń co do militarnej wygranej. Chłopicki, który ogłosił się dyktatorem, wysłał do cara raport, w którym donosił, że „wzburzenia ustają i ślady nieporządku wszędzie znikają”. Kolejny dyktator, Skrzynecki, liczył, że Mikołaj zdecyduje się na rozmowy. Wkrótce opinia publiczna oskarżyła władze powstania o zdradę. Papież Grzegorz XVI potępił powstanie listopadowe osobną encykliką, zredagowana przez rosyjskiego posła. Po upadku powstania, które trwało 9 miesięcy, narodziła się z Królestwa zachodnia prowincja Imperium. Car wydał kilkanaście dekretów represyjnych, a członków komisji wojennych (sądzących buntowników) zachęcał do srogości. Zlikwidowano Uniwersytet Warszawski, majątki ziemskie konfiskowano. „Jeśli będziecie pielęgnować marzenia o niepodległej Polsce i wszystkie podobne chimery, ściągniecie tylko na siebie wielkie nieszczęścia” - takie przesłanie miał car Mikołaj I Romanow dla polskich patriotów. - „Nie wiem, czy będzie jeszcze kiedy jaka Polska, ale tego jestem pewien, że nie będzie już Polaków”. Stan wojenny, trwający od 1831 r., zniesiono dopiero ćwierć wieku później. CZYTAJ TAKŻE: SUPER HISTORIA. Owocna katorga Piłsudskiego Bohater nocy listopadowej Przywódcą powstańców był por. Piotr Wysocki, kadet w Szkole Podchorążych. Tam zorganizował konspiracyjną organizacje niepodległościową Sprzysiężenie, mającej na celu wywołanie powstania. To Wysocki wieczorem 29 listopada 1830 r. poderwał do powstania podchorążych, słowami „Polacy! Wybiła godzina zemsty. Dziś umrzeć lub zwyciężyć potrzeba! Idźmy, a piersi wasze niech będą Termopilami dla wrogów”. Uczestniczył w wielu bitwach powstania i w wyprawie Korpusu Polskiego na Litwę. Za męstwo w wojnie polsko-rosyjskiej w latach 1830-1831 odznaczony został Orderem Virtuti Militari. Pojmany przez Rosjan Wysocki dostał się do niewoli. Karę śmierci przez powieszenie zamieniono mu na 20 lat ciężkich robót na SyberiiPo powrocie z łagrów zamieszkał w Warce, w domu podarowanym przez rodaków. Tam zmarł w 1875 r. Poeta i rewolucjonista Seweryn Goszczyński był poetą, pisarzem, twórcą wielu patriotycznych dzieł i konspiratorem. Gdy wybuchło powstanie w Grecji w 1921 r., poszedł pieszo na Ukrainę, aby przez Odessę dotrzeć do Grecji. Z braku pieniędzy na dalszą podróż, zatrzymał się na Ukrainie. Pisał i prowadził tajną działalność. Po powrocie do Warszawy wstąpił do sprzysiężenia Piotra Wysockiego, był jednym z uczestników ataku na Belweder. W powstaniu listopadowym walczył w bitwach pod Stoczkiem i Nową Wsią . Po kapitulacji zamieszkał w Galicji, później wyemigrował do Francji. Tam poznał Mickiewicza i Słowackiego, wstąpił do Koła Towiańczyków. Odciął się od dawnej działalności, żył w biedzie. Dzięki pomocy przyjaciół wrócił do kraju, zmarł w 1876 r. Wielkorządca Wielki książę Konstanty, syn cara Pawła I, wnuk Katarzyny II, był pierwszym, który odmówił przyjęcia rosyjskiego tronu. Wolał pozostać faktycznym namiestnikiem w Królestwie kongresowym. Jego drugą żoną była polska szlachcianka Joanna Grudzińska. Działalność Konstantego wzbudzała w Polakach niechęć i nienawiść. Był organizatorem i naczelnym wodzem armii Królestwa Polskiego. Miłośnik wojska i musztry jednocześnie znęcający się nad żołnierzami, rozbudowywał sieć tajnej policji, która tropiła polskie ruchy niepodległościowe. 29 listopada 1830 był głównym celem ataku spiskowców. Uciekł z Belwederu w kobiecym przebraniu. Wybuch powstania listopadowego był dla Konstantego zaskoczeniem. Na czele korpusu rosyjskiego uszedł do Rosji, w 1931 r. zmarł na cholerę.

Sądzono wielu uczestników powstania , zapadło wiele wyroków śmierci , ale żadnego nie wykonano , natomiast większość została zesłana na Syberię . Podsumowując można powietępuć , że powstanie , które trwało tylko 9 dni upadło z nasochających powodów : - niefortunny plan działania. - zbyt pospieszne przygotowania. Ziemie polskie po upadku powstania listopadowego (I) Opis skrócony: Porozmawiamy o represjach ze strony Rosjan, które spotkały Polaków po upadku powstania listopadowego. Porównamy fragmenty dwóch dokumentów – Konstytucji Królestwa Polskiego z 1815 r. i Statutu Organicznego z 1832 r. społeczeństwa polskiego po upadku powstania listopadowego. Uczeń potrafi: – wymienić najważniejsze wydarzenia związane z przebiegiem Wiosny Ludów na ziemiach polskich. Uczeń potrafi: – omówić sytuację w Królestwie Polskim i na ziemiach zabranych po upadku powstania listopadowego, – opisać przebieg rabacji galicyjskiej. Tzp3O. 304 360 118 368 412 312 288 342 333

ziemie polskie po upadku powstania listopadowego